Czym są akcje? Wszystko, co warto o nich wiedzieć.

Zapewne słyszałeś lub słyszałaś lub kiedyś pojęcie inwestowania w akcje. Czym jednak w rzeczywistości są akcje, dlaczego i w jaki sposób spółki je emitują, jakie są ich rodzaje i wynikające z nich uprawnienia, od czego zależy wartość akcji, jak można je nabyć i z jakim ryzykiem to się wiąże? Tego dowiesz się z naszego dzisiejszego artykułu.

Czym są akcje spółki?

Akcje są rodzajem papierów wartościowych stwierdzających ogół praw i obowiązków wynikających z uczestnictwa ich posiadacza (zwanego akcjonariuszem) w spółce akcyjnej, spółce komandytowo-akcyjnej lub prostej spółce akcyjnej, stanowiącej nowość w polskim prawie handlowym.

Akcjonariusze obejmują akcje w zamian za wnoszone do niej wkłady pieniężne lub niepieniężne. Wyemitowane przez spółkę i objęte przez akcjonariuszy akcje mogą zmieniać posiadacza m.in. na drodze sprzedaży, dziedziczenia, darowizny lub być przedmiotem zastawu.

Wartość nominalna akcji w spółce akcyjnej i spółce komandytowo-akcyjnej nie może być niższa niż 1 grosz. Suma wartości nominalnej akcji wszystkich dotychczasowych emisji wyznacza wysokość kapitału zakładowego. Akcje mogą być obejmowane powyżej po cenie nominalnej lub powyżej tej ceny. Różnica pomiędzy ceną nominalną akcji a ceną jej objęcia przez akcjonariusza nazywana jest agio i jest zaliczana do kapitału zapasowego.

W prostej spółce akcyjnej akcje nie posiadają wartości nominalnej, a zatem nie stanowią części kapitału akcyjnego. Kapitał zakładowy nie występuje w tego typu spółce.

Prawa przysługujące z akcji

Prawa przysługujące akcjonariuszom można podzielić na majątkowe i niemajątkowe, nazywane też korporacyjnymi. Co do zasady są one równe dla wszystkich akcjonariuszy. Możliwa jest jednak sytuacja, w której statut spółki przyznaje niektórym akcjom szersze uprawnienia albo przypisuje do nich określone obowiązki.

Prawa majątkowe

• Prawo do dywidendy – prawo do udziału w zysku wypracowanym przez spółkę w ciągu roku obrotowego i przeznaczonym do podziału między akcjonariuszy. Prawo to nie może zostać wyłączone na mocy uchwały walnego zgromadzenia lub statutu spółki, ale niektóre akcje uprzywilejowane mogą przyznawać uprawnionemu dywidendę, która przewyższa nie więcej niż o połowę dywidendę przeznaczoną do wypłaty akcjonariuszom uprawnionym z akcji nieuprzywilejowanych.
• Prawo do uczestnictwa w podziale majątku spółki w przypadku jej likwidacji – akcjonariusz nie może być pozbawiony tego prawa na mocy uchwały lub statutu.
• Prawo poboru akcji nowej emisji – dotychczasowi akcjonariusze spółki mają prawo do objęcia akcji nowej emisji w przypadku podwyższenia kapitału zakładowego. Prawo to może być jednak wyłączone lub ograniczone na mocy uchwały walnego zgromadzenia w interesie spółki.

Prawa niemajątkowe (korporacyjne)

• Prawo głosu – prawo do głosowania na walnych zgromadzeniach akcjonariuszy. Na akcje zwykłe przypada jeden głos, na akcje uprzywilejowane mogą przypadać dwa głosy, a z akcji niemych nie można wykonywać prawa głosu.
• Prawo do uczestnictwa w walnym zgromadzeniu – prawo, którego nie może być pozbawiony akcjonariusz, nawet jeśli jest właścicielem akcji pozbawionych prawa głosu (niemych).
• Prawo żądania udzielenia informacji – podczas walnego zgromadzenia informacji udziela zarząd, jeżeli jest to uzasadnione dla oceny sprawy objętej porządkiem obrad, który może odmówić odpowiedzi jeżeli mogłoby to wyrządzić szkodę spółce, np. stanowić ujawnienie tajemnicy handlowej.
• Prawo wystąpienia z powództwem o naprawienie szkody wyrządzonej spółce – jeżeli spółka nie wytoczy powództwa o naprawienie wyrządzonej jej szkody w terminie roku od dnia ujawnienia czynu wyrządzającego szkodę.

Dlaczego i w jaki sposób spółki emitują akcje?

Spółki emitują akcje przede wszystkim w celu pozyskania pieniędzy, rzeczy lub praw niezbędnych do rozpoczęcia, kontynuowania lub zwiększenia skali działalności. W zamian za wniesione wkłady, akcjonariusze otrzymują akcje i wynikające z nich prawa, w tym prawo do głosowania i prawo do udziału w wypracowanym przez spółkę zysku – otrzymania dywidendy.

Nowe akcje powstają podczas emisji, procesu uregulowanego w Kodeksie spółek handlowych. Emisje akcji można podzielić na dwa rodzaje:

• Emisja założycielska – powiązana z tworzeniem się nowej spółki. Założyciele podpisują akt notarialny, w którym wyrażają zgodę na powstanie spółki i objęcie akcji. W dokumencie tym muszą zostać zawarte informacje takie jak dane osobowe akcjonariusza oraz liczba i rodzaj akcji, które obejmuje. Określa się również ich cenę emisyjną i wartość nominalną.

• Emisje kolejne – następują w momencie, gdy spółka funkcjonuje już jakiś czas i zamierza podwyższać swój kapitał, np. w celu zwiększenia skali działalności. Podczas takiej emisji nowe akcje mogą obejmować zarówno dotychczasowi, jak i nowi akcjonariusze.

Proces emisji wiązał się niegdyś także z przygotowaniem i wydaniem fizycznych dokumentów akcji. Obecnie, po przeprowadzonej w 2021 r. obowiązkowej dematerializacji, akcje mają jedynie formę wpisu w rejestrze akcjonariuszy – także w przypadku spółek niepublicznych.

Emisja akcji przez spółkę publiczną (tj. takiej, której akcje przynajmniej jednej emisji są notowane na giełdzie) wiąże się z dodatkowymi obowiązkami, w tym koniecznością pozyskania zgody organów państwowych.

Kolejne emisje akcji, podczas których do spółki dołączają nowi akcjonariusze, wiążą się z tzw. „rozwodnieniem” – zmniejszeniem udziału dotychczasowych akcjonariuszy w wyniku pojawienia się nowych. Powoduje to spadek ich wpływów na funkcjonowanie spółki. W perspektywie długoterminowej pozyskanie dodatkowego kapitału może mieć jednak w rzeczywistości pozytywny wpływ na dotychczasowych akcjonariuszy – choć ich procentowy udział będzie mniejszy, same akcje mogą stać się o wiele więcej warte wraz ze wzrostem skali działalności spółki.

Dodatkowy, pozyskany w ramach emisji kapitał pomaga w osiągnięciu przewagi nad konkurencją i przyspiesza rozwój. Pozyskanie środków tym sposobem może być również znacząco tańsze od np. pożyczki bankowej.

Przykład: Kasia i Basia posiadają po jednej akcji spółki KB prowadzącej działalność w zakresie najmu powierzchni jedynej posiadanej przez nią hali magazynowej. Łączna liczba akcji tej spółki wynosi dwie, stąd procentowy udział Kasi i Basi w kapitale zakładowym jest równy 50%. Spółka zdecydowała się na emisję jednej nowej akcji, którą w zamian za wkład pieniężny objęła nowa akcjonariuszka – Asia. Wniesiony kapitał posłużył do zakupu drugiej hali magazynowej. Choć udziały pierwotnych akcjonariuszek spadły z 50% do 33,3(3)%, skala działalności i osiągane przez spółkę zyski wzrosły dwukrotnie z korzyścią dla Kasi i Basi, których akcje stały się bardziej wartościowe, a otrzymywane dywidendy – wyższe.

Spółki o w miarę ugruntowanej pozycji i osiągniętej odpowiedniej skali prowadzonej działalności decydują się niekiedy na debiut giełdowy. To kosztowne rozwiązanie wiążące się z licznymi obowiązkami, pozwala jednak zebrać kapitał od dużej grupy inwestorów prywatnych i instytucjonalnych, zwiększyć renomę oraz pozwolić rynkowi na wycenę spółki. Do obrotu giełdowego dopuszczane są akcje określonych emisji.

Rodzaje akcji

Akcje można podzielić ze względu na wynikające z nich uprawnienia (zwykłe i uprzywilejowane, w tym nieme), sposób przenoszenia własności (imienne i na okaziciela) oraz formę pokrycia (gotówkowe i aportowe).

Zwykłe i uprzywilejowane

• Akcje zwykłe – dają ich posiadaczom prawo do uczestnictwa w walnym zgromadzeniu akcjonariuszy i jednego głosu przypadającego na każdą akcję, prawo do jednokrotności dywidendy przypadającej na jedną akcję, prawo poboru oraz prawo do podziału majątku spółki w razie jej likwidacji. Akcje zwykłe mogą być przedmiotem obrotu giełdowego.
• Akcje uprzywilejowane – dają ich posiadaczom pewne dodatkowe uprawnienia względem akcji zwykłych. Mogą do nich należeć m.in. prawo do dwóch głosów z jednej akcji, prawo do otrzymywania do 150% dywidendy przypadającej na jedną akcję zwykłą, prawo pierwszeństwa przy podziale majątku likwidowanej spółki. Statut spółki może przewidywać dodatkowe przywileje, w tym między innymi prawo do powoływania i odwoływania członków określonych organów, prawo do odzyskania aportu, prawo pierwszeństwa przejęcia akcji w przypadku przymusowego wykupu. Na jedną akcję uprzywilejowaną mogą przypadać maksymalnie 2 głosy na walnym zgromadzeniu.

• Akcje nieme – tego typu akcje, zaliczane do akcji uprzywilejowanych, nie umożliwiają wykonywania prawa głosu na walnym zgromadzeniu, ale w zamian za to mogą one nadawać ich posiadaczowi prawo do otrzymywania więcej niż 150% kwoty dywidendy przypadającej na akcję zwykłą i korzystania z pierwszeństwa zaspokojenia.

Akcje uprzywilejowane są zawsze akcjami imiennymi, za wyjątkiem akcji niemych, które mogą być akcjami na okaziciela.

Imienne i na okaziciela

• Akcje imienne – zawierają w rejestrze akcjonariuszy (a dawniej, przed dematerializacją, na dokumencie) oznaczone imię i nazwisko lub firmę ich posiadacza. Tego typu akcje często należą do założycieli spółki, a statut może nadawać ich właścicielom dodatkowe uprawnienia lub ograniczać ich zbywalność. Akcje imienne nie mogą być przedmiotem obrotu giełdowego.
• Akcje na okaziciela – były przed dematerializacją anonimowe, tj. na ich dokumencie nie oznaczano aktualnego posiadacza. Uprawniony do wykonywania praw wynikających z tych akcji był ich właściciel. Do zmiany właściciela akcji na inny podmiot wystarczyło przeniesienie posiadania dokumentu akcji.

Obowiązkowa dematerializacja wprowadziła pewne zamieszanie w zakresie podziału akcji na imienne i na okaziciela. W rejestrze akcjonariuszy obecny posiadacz danych akcji zawsze jest oznaczony z imienia i nazwiska lub firmy, co nie miało miejsca w przypadku wcześniejszych akcji na okaziciela istniejących w formie fizycznej. Podział został jednak zachowany, czego uzasadnieniem może być chęć uniknięcia ingerencji w postanowienia statutów istniejących spółek. Zmianie nie uległy również postanowienia art. 351 k.s.h., zgodnie z którym jedynie akcje imienne mogą być objęte ograniczeniami zbywalności lub być akcjami uprzywilejowanymi (za wyjątkiem akcji niemych na okaziciela).

Obecnie, po dematerializacji, wszystkie akcje są na swój sposób imienne, gdyż ich posiadacz jest oznaczony w rejestrze akcjonariuszy, a tradycyjny podział na akcje imienne i na okaziciela oznacza dziś jedynie możliwość wprowadzenia dodatkowych uprawnień lub ograniczenia zbywalności.

Gotówkowe i aportowe

• Akcje gotówkowe – pokryte zostają wkładem pieniężnym. Mogą one zostać wydane po częściowym pokryciu kapitału, nie mniejszym jednak niż 25%. Do momentu pełnej wpłaty są akcjami imiennymi.
• Akcje aportowe – pokryte zostają wkładem niepieniężnym. Akcje tego typu powinny być pokryte w całości nie później niż przed upływem roku po zarejestrowaniu spółki. Jeśli cena po której obejmowane są akcje jest wyższa od wartości nominalnej, cała nadwyżka powinna być opłacona przed zarejestrowaniem spółki. Do chwili zatwierdzenia przez walne zgromadzenie sprawozdania finansowego za drugi rok obrotowy są one akcjami imiennymi bez możliwości ich zbycia.

Wartość akcji

Jak wspomnieliśmy wcześniej, każda akcja spółki akcyjnej lub komandytowo-akcyjnej ma wartość nominalną nie niższą od 1 grosza. Akcje mogą być obejmowane (tj. nabywane po raz pierwszy od spółki) po cenie nominalnej lub powyżej niej. Cena obejmowanych akcji nazywana jest ceną emisyjną.

Na rynku wtórnym (tj. przy odkupieniu akcji już wcześniej objętych przez innego akcjonariusza) mówić możemy o cenie rynkowej – cenie, przy której akcje mogą znaleźć chętnego kupca.

Aktualne kursy akcji, czyli ceny akcji na giełdzie, ustalane są na podstawie zleceń maklerskich wynikających z kształtowania się popytu i podaży. W przypadku obrotu pozagiełdowego ceny ustalane są zazwyczaj na drodze negocjacji.

Wycena akcji zależy od wielu czynników, w szczególności osiąganych przez spółkę wyników finansowych, posiadanego majątku i perspektyw na przyszłość.

Akcje a obligacje

Akcje i obligacje to dwa popularne rodzaje papierów wartościowych. Akcje to udziały w kapitale spółki, które dają prawo do udziału w zyskach i majątku spółki, a także wywierania wpływu na jej działalność dzięki prawie głosu. Obligacje to dłużne papiery wartościowe, które dają prawo do otrzymania odsetek i zwrotu pożyczonej kwoty. Nie wynikają z nich jednak żadne uprawnienia względem emitenta, w szczególności prawo głosu lub prawo do udziału w zysku.

Akcje można więc nazwać formą współwłasności podmiotu gospodarczego, a obligacje – formą pożyczki.

Obligacje zazwyczaj postrzegane są jako mniej ryzykowne niż akcje, których cena może ulegać gwałtownym wahaniom – zarówno w górę, jak i w dół. Akcje nie gwarantują żadnego zwrotu kapitału ani wypłaty odsetek dla ich posiadacza. Ryzyko niewypłacalności emitenta występuje jednak również w przypadku obligacji, w szczególności tych emitowanych przez spółki.

O ile emitentami akcji są wyłącznie spółki, emitentami obligacji mogą być także inne podmioty, w tym Skarb państwa i jednostki samorządu terytorialnego.

Czytaj więcej: Czym są obligacje? Wszystko, co warto o nich wiedzieć.

Jak kupić akcje?

Akcje można kupić na rynku pierwotnym – od spółki, jak i na rynku wtórnym – od poprzedniego akcjonariusza. W przypadku tych spółek, których akcje notowane są na giełdzie, kupno akcji wymaga założenia rachunku inwestycyjnego w wybranym biurze maklerskim i wydania odpowiedniej dyspozycji zakupu.

Zakup akcji spółek niepublicznych jest zdecydowanie bardziej skomplikowane. Po pierwsze, konieczne jest samodzielne znalezienie akcjonariusza, który zdecyduje się na sprzedaż. Po drugie, sama wycena takich akcji może być skomplikowana ze względu na ograniczone obowiązki sprawozdawcze i brak wyceny dokonywanej przez rynek w trakcie sesji giełdowych. I wreszcie po trzecie: konieczne jest sporządzenie umowy cywilnoprawnej zakupu akcji w formie pisemnej i podpisanie jej przez obie strony transakcji.

Czy akcje wszystkich polskich spółek akcyjnych można kupić na GPW? Akcje a giełda.

Akcje spółek akcyjnych nieodmiennie kojarzą się z giełdą, gdzie zachodzi obrót papierami wartościowymi i innymi instrumentami finansowymi, w tym akcjami, obligacjami, opcjami, kontraktami, prawami poboru.

Czy oznacza to jednak, że na giełdzie można kupić akcje dowolnej spółki akcyjnej? Czy każda spółka akcyjna jest notowana na giełdzie? Bynajmniej – w rzeczywistości na giełdzie można obracać akcjami wyłącznie tych spółek, które zdecydowały się na nią wejść (tj. przeprowadzić debiut) oraz uzyskały akceptację odpowiednich organów państwowych i samej giełdy. Takie spółki akcyjne, których akcje zostały wprowadzone do obrotu publicznego, nazywane są często spółkami publicznymi. Stanowią one niewielki odsetek wszystkich spółek akcyjnych w Polsce.

Spółki akcyjne, których akcje nie są notowane na giełdzie, nazywane są natomiast spółkami prywatnymi. Obrót ich akcjami zachodzi poza rynkiem regulowanym.

Szacuje się, że w 2023 r. w Polsce zarejestrowanych było ok. 8 tysięcy spółek akcyjnych. Tymczasem na rynku głównym Giełdy Papierów Wartościowych według stanu na 21 lipca 2023 r. notowane są akcje 316 spółek, z czego 278 to podmioty krajowe, a 38 – zagraniczne. Ponadto na rynku równoległym (NewConnect) notowane są akcje 99 spółek, w tym 94 krajowych i 5 zagranicznych.

Łącznie na warszawskiej giełdzie można nabyć akcje 372 krajowych spółek akcyjnych – to ok. 4,7% wszystkich zarejestrowanych spółek akcyjnych.

Warto zauważyć, że czysto teoretycznie w obrocie giełdowym mogą znajdować się akcje nie tylko spółek akcyjnych, ale także komandytowo-akcyjnych. Jak dotąd żadna tego typu spółka nie zadebiutowała jednak na giełdzie. Akcje prostych spółek akcyjnych (P.S.A.) nie mogą znajdować się w publicznym obrocie.

Inwestowanie w akcje a ryzyko

Inwestowanie w akcje wiąże się z ryzykiem, a ryzyko to zależy w szczególności od kondycji i perspektyw spółki oraz licznych czynników zewnętrznych. Nawet wykonanie szczegółowej analizy emitenta nie gwarantuje w przyszłości osiągnięcia zysku i nie ubezpiecza przed stratą.

Rynek potrafi zostać irracjonalny znacznie dłużej niż ty wypłacalny.

mawiał ekonomista Maynard Keynes

Ryzyko związane z inwestowaniem w akcje można podzielić na dwa rodzaje:

• Ryzyko systematyczne (rynkowe) – związane z panującą na rynku sytuacją i dotyczy wszystkich jego uczestników w jednakowy sposób. Przykładowo, pogorszenie się koniunktury w gospodarce, wystąpienie kryzysu, pojawienie się nowego wirusa lub wybuch wojny mogą spowodować gwałtowne spadki cen akcji.
• Ryzyko specyficzne – związane z sytuacją konkretnej spółki i zależy od decyzji przez nią podejmowanych. Przykładowo, nowy produkt firmy może nie przyjąć się na rynku, może ona dać się wyprzedzić konkurencji lub popaść w długi. Aby zminimalizować to ryzyko, inwestor powinien prowadzić zdywersyfikowany portfel inwestycyjny składających się z różnych spółek działających w różnych branżach.

Spodobał Ci się ten artykuł? Uważasz go za przydatny? Postaw kawę dla naszej redakcji i wesprzyj dalszy rozwój serwisu!

Informacje zamieszczane w serwisie Bespace.pl są prywatnymi opiniami autorów i nie stanowią rekomendacji inwestycyjnych w rozumieniu Rozporządzenia Ministra Finansów z dnia 19 października 2005 roku w sprawie informacji stanowiących rekomendacje dotyczące instrumentów finansowych, ich emitentów lub wystawców (Dz. U. z 2005 roku, Nr 206, poz. 1715). Wszelkie decyzje inwestycyjne Czytelnik podejmuje na własne ryzyko i odpowiedzialność. Wydawca serwisu nie ponosi odpowiedzialności za treść reklam umieszczanych w serwisie.