Venture capital to forma finansowania rozwoju startupów znajdujących się na wczesnych etapach rozwoju przez wyspecjalizowane fundusze. Godzą się one na podwyższone ryzyko w zamian za potencjalne krociowe zyski wynikające z średnio- lub długoterminowych inwestycji w młode firmy. Czym są i jak działają fundusze venture capital (VC)?
Venture Capital – pieniądze (i nie tylko) za udziały
Założyciele startupów często dysponują wyłącznie pomysłem i branżową wiedzą. Brakuje im jednak doświadczenia, kontaktów i – przede wszystkim – kapitału niezbędnego do pokrycia wydatków zanim jeszcze biznes zacznie przynosić pierwsze dochody.
Możliwości finansowania rozwoju z własnej kieszeni są zazwyczaj ograniczone i wystarczające tylko na początku. Pożyczki w bankach bywają drogie, ich zaciąganie okupione wysokim ryzykiem, a do tego właściwie niedostępne dla młodych firm bez znacznych dochodów i majątku. Dotacje i dofinansowania (np. fundusze unijne) mogą być trudne w uzyskaniu lub całkowicie niedostępne dla konkretnej branży lub regionu.
Dlatego też przedsiębiorca poszukujący finansowania realizacji swojego pomysłu może zwrócić się ku funduszom venture capital (VC). Inwestują one w firmy o wysokim potencjale na wczesnych etapach rozwoju w zamian za mniejszościową część udziałów lub akcji. Pieniądze nie są jednak jedynym wkładem funduszy VC – początkujący przedsiębiorcy mogą dodatkowo liczyć na doradztwo, sieć kontaktów biznesowych, wsparcie administracyjne i prawne.
Zarządzający funduszami (tzw. general partners) liczą na pomnożenie powierzonych im przez inwestorów (tzw. limited partners) środków w wyniku wzrostu wartości posiadanych udziałów o setki, tysiące lub nawet dziesiątki tysięcy procent na przestrzeni lat. Fundusze pokrywają koszty realizacji innowacyjnych pomysłów, udzielają wsparcia przedsiębiorcom i liczą na udane wyjście z inwestycji (tzw. exit) z realizacją krociowego zysku.
Oczywiście, zdecydowana większość startupów upada w pierwszych latach swojej działalności. Dzieje się tak nawet z finansowym i doradczym wsparciem funduszy VC. Nie każdy pomysł okazuje się możliwy do realizacji, opłacalny lub potrzebny. Dlatego też fundusze venture capital inwestują zazwyczaj w wiele firm z jednego lub wielu segmentów rynku, a sukces choćby jednej z nich powinien móc zwrócić cały fundusz. Aktualne i byłe inwestycje funduszu tworzą tzw. portfolio.
Skąd fundusze venture capital biorą pieniądze?
By inwestować, trzeba oczywiście mieć pieniądze na inwestycje. Duże pieniądze, ponieważ fundusze venture capital obracają zazwyczaj dziesiątkami lub setkami milionów, a nawet miliardami. Zarządzający funduszami poszukują kapitału w szczególności wśród osób prywatnych posiadających znaczny majątek (tzw. HNWI, high net worth individuals), towarzystw ubezpieczeniowych, funduszy emerytalnych, korporacji i inwestorów instytucjonalnych. Powierzają oni pieniądze zarządzającym na określony czas – najczęściej jest to 10 lat – i stają się inwestorami nazywanymi limited partners.
Ponieważ venture capital to z natury inwestycje wysokiego ryzyka, inwestorzy muszą posiadać znaczne zaufanie do zarządzających, ich kompetencji biznesowych oraz umiejętności znajdywania i szczegółowej analizy perspektywicznych przedsięwzięć.
Jak i ile pieniędzy inwestują fundusze VC?
Po zgromadzeniu odpowiedniego kapitału, zarządzający funduszem rozpoczynają poszukiwania młodych firm o wysokim potencjale wzrostu. Niektóre fundusze inwestują jedynie w określone segmenty lub branże. Przedstawiciele funduszy spotykają się z przedsiębiorcami, starają się ich poznać i zrozumieć pomysł na biznes, prowadzą analizy typu due diligence i wreszcie podpisują umowy inwestycyjne. Do tego ostatniego etapu dociera jedynie kilka procent analizowanych przedsiębiorstw.
Często przedsiębiorcy prezentują swoje pomysły potencjalnym inwestorom (w tym funduszom venture capital) w formie pitch decku, czyli krótkiej prezentacji. Przedstawia ona zespół oraz produkt i ma na celu przekonanie inwestorów do wyłożenia pieniędzy.
Suma inwestowanych pieniędzy może wahać się od kilkudziesięciu tysięcy do nawet miliardów dolarów. Mogą one być wypłacane jednorazowo lub w transzach zależnych na przykład od realizacji kolejnych kamieni milowych projektu. W zamian fundusze przejmują kilka, kilkanaście lub kilkadziesiąt procent udziałów. Wszystko zależy od etapu rozwoju przedsiębiorstwa i perspektyw jego rozwoju przewidywanych przez fundusz. Co do zasady inwestycja przebiega na drodze podwyższenia kapitału zakładowego, a nie nabycia udziałów lub akcji od obecnych ich właścicieli, celem jest bowiem dofinansowanie samej spółki. Dosyć częstym zjawiskiem jest prowadzenie zbiorczych rund inwestycyjnych przez kilka różnych funduszy VC, z których jeden przewodzi w danej rundzie.
Inwestycje są dokonywane przy użyciu tak zwanych wehikułów inwestycyjnych, czyli zorganizowanych w formie spółek podmiotów, które dokonują faktycznego nabycia udziałów lub akcji. Wehikuły inwestycyjne działające działają zwykle przez około 8-10 lat, z czego połowa czasu przeznaczana jest na budowę portfela perspektywicznych spółek, a druga połowa na budowę wartości i wspieranie spółek w rozwoju oraz realizację zysku z inwestycji.
General partners i limited partners
Fundusze venture capital są tradycyjnie zorganizowane na wzór Limited Partnership będącego odpowiednikiem polskiej spółki komandytowej w krajach anglosaskich. Nie oznacza to bynajmniej, że wszystkie fundusze VC są tego typu spółkami – mówimy o podziale ról, który może być ukształtowany na podstawie różnych umów. W Polsce dosyć popularnym rozwiązaniem jest alternatywna spółka inwestycyjna w formie spółki komandytowo-akcyjnej.
Wyróżnia się dwie kategorie partnerów:
- Limited partners (LP) – inwestorzy, odpowiednicy komandytariuszy w spółce komandytowej lub akcjonariuszy w spółce komandytowo-akcyjnej. Zapewniają kapitał niezbędny do inwestycji i liczą na jego pomnożenie w określonym czasie. Nie prowadzą spraw funduszu.
- General partners (GP) – zarządzający funduszem, odpowiednicy komplementariuszy w spółce komandytowej i komandytowo-akcyjnej. Zarządzają pieniędzmi powierzonymi przez inwestorów, szukają interesujących młodych firm, prowadzą proces inwestycji i dążą do realizacji zysku (tzw. exitu).
Wewnętrzna organizacja funduszy VC jest bardzo zróżnicowana, zazwyczaj wyróżnia się jednak trzy podstawowe kategorie pracowników:
- Associates – wnoszą do funduszy doświadczenie w konsultingu i finansach, analizują modele biznesowe przedsiębiorstw, śledzą branżowe trendy. Nie podejmują kluczowych decyzji, ale mogą polecać obiecujące firmy osobom na wyższych stanowiskach.
- Principals – są pracownikami średniego szczebla. Zajmują stanowiska w zarządach lub radach nadzorczych firm portfelowych, szukają okazji inwestycyjnych, negocjują warunki inwestycji i sprzedaży udziałów.
- Partners – zajmują się przede wszystkim strategicznym planowaniem inwestycji, zatwierdzają warunki umów, zajmują stanowiska w organach najważniejszych firm portfelowych, reprezentują fundusze na zewnątrz.
Jak zarabiają fundusze venture capital?
Naturalnie fundusze venture capital nie inwestują powierzonych im pieniędzy za darmo. Muszą one zarobić na swoje funkcjonowanie. Dlatego też najczęściej pobierają opłatę około 2% od kapitału, czyli przekazanych im przez inwestorów środków, a także około 20% tak zwanego success fee, czyli wynagrodzenia zależnego od uzyskania zysku z inwestycji.
Rundy finansowania
Finansowanie startupów odbywa się w formie rund. Wielkość inwestowanego kapitału rośnie wraz z każdą kolejną rundą.
- Pre-seed – najwcześniejsza runda finansowania, pokrywana zazwyczaj przede wszystkim ze środków własnych założycieli, ich rodzin, a także aniołów biznesu lub inkubatorów. Na tym etapie jest przede wszystkim opracowywany prototyp przyszłego rozwiązania. Fundusze VC rzadko uczestniczą w tak wczesnych rundach finansowania, choć oczywiście nie jest to wykluczone.
- Seed – w miarę rozwoju startupu jego zapotrzebowanie finansowe zaczyna dynamicznie rosnąć, konieczne jest pokrycie kosztów zatrudnienia, zakupu niezbędnych urządzeń, wynajmu biura. Środki z rundy pre-seed mogą przestać być wystarczające, a produkt jeszcze nie przynosić zysków. Na tym etapie założyciele zaczynają rozglądać się za dodatkowym finansowaniem, w tym za pozyskaniem go od najbardziej odważnych funduszy VC.
- Series A – na tym etapie startup powinien zyskać już trakcję, to jest mieć dopracowaną pierwszą wersję produktu i model biznesowy, zdobywać klientów, zaczynać zarabiać. Inwestycje na tym etapie są już często wielomilionowe i dokonywane przez liczne fundusze.
- Series B i kolejne – przedsiębiorstwa przechodzące do kolejnych rund finansowania są już najczęściej stabilnymi organizacjami o dynamicznym wzroście i rozwoju z planami na ekspansję międzynarodową, ale są wciąż zbyt małymi by wejść na giełdę. Celem finansowania jest przede wszystkim przyspieszenie skalowania i uzyskanie możliwie najszybszego wzrostu.
Większość firm nie dociera do Series A, a nawet do rundy zalążkowej (seed), która uważana jest za prawdziwą dolinę śmierci dla startupów. Te natomiast, którym uda się przekroczyć 1 mld dolarów wyceny, nazywane są jednorożcami (ang. unicorn) ze względu na ich rzadkość.
Exit czyli realizacja zysku
Fundusze venture capital dążą do osiągnięcia zysku z przeprowadzonych ryzykownych inwestycji. Aby go zrealizować, dokonują tak zwanego exitu, czyli wyjścia z inwestycji poprzez sprzedaż udziałów innemu inwestorowi (np. dużemu przedsiębiorstwu działającemu w tej samej branży) lub poprzez wejście na giełdę. Ponieważ czas trwania funduszu jest ograniczony, a inwestorzy liczą na terminowy zwrot kapitału oraz osiągnięcia zysku, poszukiwania najlepszego sposobu jego realizacji mogą zaczynać się niemal od razu po zawarciu umowy inwestycyjnej i trwać kilka lat.
Venture capital w Polsce i za granicą
Rozwój venture capital rozpoczął się w Stanach Zjednoczonych po zakończeniu II wojny światowej. Duży wpływ miał na to nazywany ojcem venture capital Georges Doriot, profesor Harvard Business School i założyciel American Research and Development Corporation zajmującej się inwestycjami w młode przedsiębiorstwa komercjalizujące technologie rozwinięte w czasie wojny. To właśnie fundusze VC finansowały rozwój innowacyjnych przedsiębiorstw technologicznych z Doliny Krzemowej, takich jak między innymi Apple, Google, Microsoft, Facebook. Choć kryzys finansowy z lat 2007-2009 mocno uderzył w środowisko VC, fundusze szybko odbudowały swoją pozycję i są dziś jednym z głównych źródeł finansowania dla młodych firm w USA. W 2021 roku 345 mld dolarów, a w kryzysowym 2022 roku – 235 miliardów dolarów.
W Polsce i innych krajach byłego bloku wschodniego popularyzacja venture capital miała miejsce dopiero w ostatnich latach. Liczba funduszy dynamicznie rośnie, podobnie jak zainteresowanie przedsiębiorców tą formą finansowania. Według danych PFR Ventures w 2021 roku 379 spółek pozyskało 3,6 mld złotych od 113 funduszy. Rok później liczba spółek osiągnęła wzrosła do 435, ale pozyskany kapitał pozostał bez zmian – 3,6 mld złotych. W transakcjach uczestniczyły 244 fundusze.
Czym fundusze VC różnią się od aniołów biznesu?
Choć zarówno fundusze VC, jak i aniołowie biznesu zajmują się finansowaniem startupów, występują między nimi gruntowne różnice. Fundusze venture capital to instytucje pozyskujące kapitał od zewnętrznych inwestorów i inwestujący go w perspektywiczne przedsięwzięcia w zamian za udziały. Podobnie postępują aniołowie biznesu, są oni jednak osobami prywatnymi działającymi w swoim imieniu i inwestującymi własny kapitał. Posiadają dużą branżową wiedzę merytoryczną, doświadczenie i rozległą sieć kontaktów biznesowych. Zazwyczaj aniołowie biznesu inwestują mniejsze kwoty na samym początku istnienia startupu. Fundusze VC dołączają później, gdy produkt jest bliższy debiutowi rynkowemu lub wręcz gdy debiut ten już się dokonał.
Zalety i wady finansowania przez venture capital
Współpraca z funduszem venture capital ma liczne zalety dla przedsiębiorcy rozwijającego własny startup. Pozyskany w ten sposób kapitał może pomóc zakończyć rozwój produktu i umożliwić wprowadzenie go na rynek bez potrzeby zobowiązywania się do zwrotu środków wraz z odsetkami, tak jak ma to miejsce w przypadku pożyczki. Fundusze oferują również doradztwo, dostęp do specjalistów i sieci kontaktów biznesowych, wsparcie administracyjne i prawne. Ponadto przedsiębiorca może liczyć na uwiarygodnienie swojej działalności w oczach potencjalnych klientów przez duże przedsiębiorstwo o ugruntowanej pozycji na rynku i pozyskanie kolejnych inwestorów. Zarządzającym funduszami VC zależy na sukcesie startupu, mogą bowiem w ten sposób uzyskać duży zwrot z inwestycji.
Oczywiście współpraca z tego typu funduszem ma też wady. Pierwszą z nich jest oczywiście częściowa utrata kontroli nad funkcjonowaniem firmy i konieczność konsultacji wszystkich ważnych decyzji. Sam proces może być skomplikowany i czasochłonny, a przekonanie funduszu do inwestycji może wymagać bardzo dobrych umiejętności prezentowania swoich pomysłów.
Podsumowanie
Fundusze venture capital odgrywają dziś bardzo ważną rolę w napędzaniu światowego postępu i innowacji. Pomagają początkującym przedsiębiorcom w realizacji ich wizji, dostarczają niezbędny kapitał, służą radą i wsparciem. Popularyzacja tego sposobu finansowania w Polsce może mieć bardzo pozytywny wpływ na krajową gospodarkę i jej konkurencyjność na międzynarodowym rynku.
Spodobał Ci się ten artykuł? Uważasz go za przydatny? Postaw kawę dla naszej redakcji i wesprzyj dalszy rozwój serwisu!
