System rozliczeń międzybankowych ELIXIR obsługuje miesięcznie blisko dwieście milionów transakcji na łączną kwotę ponad siedmiuset miliardów złotych. To właśnie dzięki niemu docierają przelewy, realizowane są polecenia zapłaty i czeki. Jak działała system Elixir? Dlaczego przelewy realizowane w tym systemie nie docierają natychmiast? Czym jest Express Elixir oraz Euro Elixir?
Czym jest system ELIXIR?
System rozliczeń międzybankowych ELIXIR, którego pełna nazwa brzmi System Elektronicznej Izby Rozliczeniowej, jest dziś podstawowym rozwiązaniem umożliwiającym elektroniczne rozliczenie przelewów międzybankowych w polskim złotym. System został opracowany w 1994 r. przez Krajową Izbę Rozliczeniową (KIR) i jest przez nią od tego czasu stale obsługiwany, rozwijany i nadzorowany.
ELIXIR obsługuje następujące komunikaty płatnicze:
- polecenia przelewu i wpłaty gotówkowe,
- komunikaty do obsługi podatków i składek ZUS,
- polecenia zapłaty,
- Gospodarcze Obciążenia Bezpośrednie,
- czeki.
System umożliwia wykonywanie przelewów zarówno pomiędzy polskimi bankami uczestniczącymi w systemie przez osoby fizyczne, osoby prawne i instytucje publiczne, jak i przez same banki między sobą.
Aby transakcja elektroniczna realizowana w systemie ELIXIR mogła zostać rozliczona, musi ona łącznie spełniać poniższe kryteria:
- walutą jest polski złoty,
- banki nadawcy i odbiorcy pośrednio lub bezpośrednio uczestniczą w systemie,
- kwota przelewu nie przekracza 100 000 złotych.
W systemie ELIXIR uczestniczy obecnie ponad 2,8 tysiąca instytucji finansowych.
SYBIR – poprzednik systemu ELIXIR
ELIXIR zastąpił starszy analogowy system SYBIR (System Bankowych Izb Rozliczeniowych) opierający się na papierowych dokumentach przyjmowanych w oddziałach banków i przekazywanych do punktów sortujących, skąd, poprzez centra dystrybucji, rozwożone były one do banków docelowych w celu zaksięgowania środków. Rozliczenie przelewu trwało średnio 22 godziny, a czeku – 3 dni robocze.
Uruchomiony w 1993 r. system SYBIR został ostatecznie wyłączony 11 lat później – w 2004 roku. Odtąd wszystkie rozliczenia międzybankowe odbywają w formie elektronicznej, w tym za pośrednictwem systemu ELIXIR, Express ELIXIR, Euro ELIXIR lub BLIK.
Jak działa ELIXIR?
Rozliczenia realizowane w ramach systemu ELIXIR polegają na obliczeniu kwoty netto dla poszczególnych uczestników – instytucji finansowych. Wzajemne zbiorcze rozliczenia określane są na podstawie indywidualnych zleceń płatniczych, ale wymiana pomiędzy uczestnikami odbywa się na zasadzie kompensaty (tzw. modelu nettingu wielostronnego) zamiast rozliczania pełnej kwoty uznań i obciążeń.
Przykładowo, klient banku A zleca przelew do banku B na kwotę 1000 zł, a klient banku B zleca przelew do banku A na kwotę 600 zł. Rozliczeniu pomiędzy bankami podlega różnica (400 zł), którą w tym przypadku bank A przekazuje do banku B.
Rozrachunek pomiędzy samymi bankami jest wykonywany w ramach prowadzonego przez Narodowy Bank Polski systemu SORBNET2 służącego do obsługi przelewów wysokokwotowych.
Taki sposób rozliczeń znacząco zmniejsza koszty kapitału i poszerza możliwości zarządzania płynnością finansową, redukując płynność niezbędną bankom do rozrachunku płatności nawet o 70%. Aby usprawnić księgowanie zleconych przelewów, opracowany został harmonogram „wejść” i „wyjść” do banków – pieniędzy opuszczających bank i pieniędzy do niego wpływających.
Wszystkie rozliczenia oraz informacje przetwarzane przez system szyfrowane są elektronicznym podpisem Szafir i kontrolowane przez KIR.
Sesje w systemie ELIXIR
Choć system ELIXIR działa i przyjmuje zlecenia w trybie 24 godziny na dobę, 7 dni w tygodniu i 365 dni w roku, ich rozliczenia odbywają się w ramach tzw. sesji. W dni robocze takie sesje są trzy, z wyjątkiem 24 i 31 grudnia, kiedy odbywają się jedynie dwie pierwsze sesje rozliczeniowe.
Harmonogram sesji przedstawiono w poniższej tabeli:
| Sesja I | Sesja II | Sesja III | |
|---|---|---|---|
| Otwarcie wejścia | 16:00 (dzień poprzedni) | 9:30 (dzień poprzedni) | 13:30 (dzień poprzedni) |
| Zamknięcie wejścia | 9:30 | 13:30 | 16:00 |
| Przetwarzanie, rozliczenie | 9:30 – 10:30 | 13:30 – 14:30 | 16:00 – 17:00 |
| Rozrachunek | 10:30 – 11:00 | 14:30 – 15:00 | 17:00 – 17:30 |
| Wyjście | od 11:00 | od 15:00 | od 17:30 |
| Raporty | po 11:00 | po 15:00 | po 17:30 |
Choć na podstawie tego harmonogramu sesji możliwe jest oszacowanie godziny dotarcia przelewu do odbiorcy, każdy bank może na podstawie wewnętrznych procedur stosować nieco inne godziny przyjmowania i przekazywania przelewów.
Środki przelewane w ramach różnych rachunków prowadzonych w jednym banku nie przechodzą przez system Elixir, dlatego też księgowane są na koncie odbiorcy niemal natychmiastowo, bez potrzeby oczekiwania na sesje rozliczeniowe.
Express ELIXIR
System Express ELIXIR został wdrożony i uruchomiony przez KIR w 2012 roku. Służy on do realizacji przelewów natychmiastowych w polskich złotych pomiędzy należącymi do systemu bankami. Przy użyciu tego systemu środki trafiają na konto odbiorcy już w przeciągu kilku sekund od złożenia dyspozycji przelewu bez potrzeby oczekiwania na sesję rozliczeniową.
Podstawą funkcjonowania Express ELIXIR jest rachunek powierniczy SORBNET2 prowadzony przez Narodowy Bank Polski dla instytucji uczestniczących w systemie, na którym zdeponowane są środki zgromadzone na potrzeby rozliczania transakcji. Pieniądze nie opuszczają systemu bankowego i nie przechodzą przez pośredników, co zwiększa szybkość i bezpieczeństwo transakcji.
System Express ELIXIR był drugim tego typu rozwiązaniem na świecie po rozwiązaniu brytyjskim, na którym był wzorowany.
Przelewy realizowane w ramach tego systemu są zazwyczaj płatne. Opłata za pojedynczy przelew wynosi w zależności od banku od 3 do nawet 10 zł. Niektóre banki mogą udostępniać jeden lub kilka darmowych przelewów Express ELIXIR na miesiąc.
Euro ELIXIR
Euro ELIXIR to system rozliczeń międzybankowych uruchomiony w 2005 roku. Obsługuje krajowe i międzynarodowe przelewy w walucie euro i funkcjonuje w ramach zintegrowanej infrastruktury jednolitego obszaru płatności w euro (SEPA), a przekazywanie przelewów między bankami odbywa się zgodnie z jednolitymi standardami Unii Europejskiej. Rozrachunek odbywa się w czasie rzeczywistym na prowadzonej przez Europejski Bank Centralny platformie TARGET2.
Przelewy Euro ELIXIR mogą być dokonywane na rachunki prowadzone we wszystkich krajach Unii Europejskiej, w krajach Europejskiego Stowarzyszenia Wolnego Handlu (Islandii, Lichtensteinie, Norwegii i Szwajcarii) oraz w Wielkiej Brytanii, Monako i San Marino.
Alternatywy dla systemu ELIXIR
ELIXIR, Express ELIXIR oraz Euro ELIXIR naturalnie nie są jedynymi systemami służącymi do realizacji przelewów. Do alternatywnych rozwiązań należą m.in.:
- BLIK – umożliwia dokonywanie płatności i wykonywanie przelewów na numer telefonu zarejestrowany w systemie. Realizacja przelewów jest zazwyczaj natychmiastowa i bezpłatna, a rozliczenie odbywa się w ramach systemu Express ELIXIR.
- SEPA – pozwala na realizowanie przelewów w walucie euro w ramach krajów Unii Europejskiej, Wielkiej Brytanii, Islandii, Liechtensteinu, Norwegii, Szwajcarii, Andory, Monako i San Marino. Niektóre zagraniczne banki oferują przelewy natychmiastowe SEPA Instant.
- SORBNET2 – jest prowadzony przez Narodowy Bank Polski i służy do rozliczeń wysokokwotowych. Choć jest on wykorzystywany głównie przez instytucje finansowe, dostęp do przelewów w tym systemie mają także klienci indywidualni. Rozliczenia realizowane są zazwyczaj w przeciągu jednej godziny, ale mogą być wyraźnie droższe od przelewów w systemie Express ELIXIR. SORBNET2 umożliwia przelewanie kwot przekraczających sto tysięcy złotych.
- SWIFT – to system służący do transakcji zagranicznych w dowolnej walucie między niemal wszystkimi bankami na świecie zrzeszonymi w międzynarodowej organizacji Society for Worldwide Interbank Financial Telecommunication. Organizacja ta odpowiada za utrzymanie sieci telekomunikacyjnej służącą do wymiany informacji między instytucjami finansowymi.
- BlueCash – prowadzony przez Blue Media S.A. system pozwala na niemal natychmiastową realizację płatności dzięki automatycznemu rozbiciu jednego przelewu międzybankowego na dwa przelewy wewnątrzbankowe. W tym celu wykorzystywane są konta bankowe Blue Media, które pośredniczą w transakcji.
Spodobał Ci się ten artykuł? Uważasz go za przydatny? Postaw kawę dla naszej redakcji i wesprzyj dalszy rozwój serwisu!
