Osoby posiadające wolne środki i chcące pomnożyć swój kapitał posiadają dziś łatwy dostęp do przeróżnych instrumentów finansowych. Obok akcji i obligacji, które są znane często nawet osobom niezbyt zainteresowanym inwestycjami, istnieje również rynek instrumentów pochodnych, nazywanych niekiedy derywatami. Czym są instrumenty pochodne (derywaty)? Jakie są ich rodzaje? Czym różnią się one od innych klas aktywów?
Instrumenty pochodne i instrumenty bazowe
Instrumenty pochodne to takie instrumenty finansowe, które same w sobie nie niosą żadnej określonej wartości. Nie dają prawa do udziału w spółce jak akcje ani nie stanowią zobowiązania jak obligacje. Derywaty zamiast tego opierają się na wartości instrumentów bazowych, którymi mogą być np. indeksy giełdowe, akcje, obligacje, jednostki funduszy ETF, kruszce, surowce, waluty, towary, stopy procentowe.
Choć cena derywatów zależy od ceny instrumentu bazowego (a w niektórych przypadkach także od innych czynników – np. daty wygasania), instrumenty pochodne otwierają zupełnie nowe możliwości inwestycyjne. Umożliwiają one obstawianie wzrostów, spadków, utrzymania się ceny w określonym przedziale, ułatwiają korzystanie z dźwigni finansowej, dają dostęp do trudno dostępnych aktywów. Mogą służyć do spekulacji, ale także jako forma zabezpieczenia przed nieoczekiwanymi zmianami cen.
Derywaty są skomplikowanymi instrumentami, które wymagają zaawansowanej wiedzy i obok szansy na wielkie zyski mogą przynieść także wielkie straty, w tym takie przekraczające sumę zainwestowanego kapitału. Dlatego też osoby zainteresowane inwestowaniem z użyciem derywatów powinny najpierw dobrze zrozumieć zasady ich działania i związane z nimi ryzyko.
Instrumenty pochodne symetryczne i asymetryczne
Podstawową metodą klasyfikacji instrumentów pochodnych jest podział ze względu na relacje między stronami kontraktu. Wyróżniamy derywaty symetryczne i asymetryczne.
Symetryczne instrumenty pochodne
Symetryczne instrumenty pochodne można przyrównać do formy zakładu z drugą stroną odnośnie wartości instrumentu bazowego – jej spadku lub wzrostu. Obie strony takiego zakładu przyjmują na siebie całkowite zobowiązanie wypełnienia kontraktu. Do symetrycznych derywatów należą w szczególności kontrakty terminowe typu forward i futures oraz transakcje zamiany (swap).
Asymetryczne instrumenty pochodne
W przypadku asymetrycznych instrumentów pochodnych jedna ze stron nabywa prawo do zakupu lub sprzedaży danego instrumentu bazowego, z którego może ale nie musi skorzystać, druga zaś jest zobowiązana do wypełnienia kontraktu. Szerzej tę asymetryczność wyjaśnimy przy okazji omówienia opcji – najbardziej popularnych instrumentów pochodnych tego typu.
Rodzaje instrumentów pochodnych (derywatów)
Do najpopularniejszych derywatów należą kontrakty terminowe futures i forward, transakcje zamiany (swap), kontrakty na różnicę cenową (CFD) oraz opcje.
Futures
Kontrakty terminowe futures stanowią umowę, na mocy której jedna ze stron kontraktu zobowiązuje się kupić, a druga sprzedać aktywa w określonym czasie i po określonej cenie. Obrót futures odbywa się na giełdach dzięki czemu obie strony nie muszą czekać do momentu wygaśnięcia kontraktu chcąc zakończyć transakcję. Futures są instrumentami ustandaryzowanymi – giełdy, na których odbywa się obrót, określają m.in. warunki, rodzaj i liczbę aktywów oraz czas trwania kontraktu. Futures są zabezpieczane przed niewypłacalnością jednej ze stron przy pomocy tzw. depozytu zabezpieczającego, znanego również jako margin.
Forward
Kontrakty terminowe forward przypominają futures, ale w odróżnieniu od nich znajdują się w obrocie pozagiełdowym. Nie są one również ustandaryzowane, a ich warunki są ustalane pomiędzy stronami kontraktu bez „pośrednika” w postaci giełdy. Zwiększa to możliwości ale i potencjalne ryzyko – zazwyczaj nie występuje tu depozyt zabezpieczający, który mógłby ochronić przed niewypłacalnością strony kontraktu.
Swap
Transakcja zamiany (swap) polegają na zobowiązaniu się dwóch stron kontraktu do wzajemnych płatności na podstawie ustalonych warunków. Podstawowym typem tego typu transakcji jest umowa zgodnie z którą jedna ze stron kompensuje drugiej zmiany umówionego parametru, pokrywając w ten sposób różnicę wynikającą ze wzrostu ceny instrumentu bazowego. W razie wystąpienia sytuacji odwrotnej, tj. spadku ceny, strona sama pobiera kompensatę. W ten sposób obie strony zabezpieczają się wzajemnie przed np. ruchami kursów walut lub zmianami stóp procentowych. Swapy nie mają ustandaryzowanych warunków i nie znajdują się w obrocie na rynkach regulowanych (giełdach).
CFD
Do derywatów należą także dosyć popularne wśród polskich inwestorów indywidualnych kontrakty różnicy kursowej CFD (ang. contract for difference). Strony takiego kontraktu zobowiązują się do rozliczenia kwoty równej różnicy pomiędzy ceną otwarcia a ceną zamknięcia danej pozycji. CFD nie mają określonego czasu wygaśnięcia i nie uprawniają do odbioru aktywów w przyszłości. Dzięki zastosowaniu dźwigni finansowej kontrakty CFD umożliwiają osiąganie ekspozycji na ruchy kursu określonych aktywów (np. akcji, indeksów giełdowych lub jednostek funduszy ETF) przy posiadaniu jedynie ułamka kapitału, który byłby niezbędny w razie chęci inwestycji bezpośrednio w dane aktywa. Zwiększa to potencjalne zyski, ale i ryzyko strat. Przy użyciu CFD możliwe staje się czerpanie korzyści zarówno ze wzrostów (przy pozycji długiej), jak i spadków (przy pozycji krótkiej) kursu instrumentu bazowego.
Kontrakty CFD możesz przetestować m.in. na darmowym koncie demo u polskiego brokera XTB. Korzystając z tego linku polecającego wspomożesz rozwój naszego serwisu.
Opcje
Opcje należą do asymetrycznych instrumentów pochodnych. Uprawniają one nabywcę do zakupu (w przypadku opcji CALL) lub sprzedaży (w przypadku opcji PUT) pewnej liczby jednostek instrumentu bazowego w określonej cenie. Prawo to może zostać zrealizowane w z góry ustalonym dniu wygaśnięcia opcji (opcje europejskie), od daty zawarcia kontraktu opcyjnego do daty wygaśnięcia włącznie (opcje amerykańskie), a także w kilku określonych datach (opcje bermudzkie). Asymetryczność opcji polega na tym, że ich nabywca posiada prawo ale nie obowiązek kupna lub sprzedaży instrumentu bazowego. Tego przywileju nie posiada wystawca opcji – jest on zobowiązany do odpowiednio sprzedaży lub kupna. Z tego względu nabywca płaci na rzecz wystawcy opłatę, tzw. premię opcyjną. Rozliczenie opcji w rzeczywistości często odbywa się nie poprzez zawarcie faktycznej transakcji do której opcja uprawnia, ale jedynie przez wypłatę posiadaczowi opcji przez wystawcę sumy pieniężnej, stanowiącej ekwiwalent różnicy cen (tzw. rozliczenie nierzeczywiste). Korzystanie z opcji umożliwia obstawianie spadków, wzrostów, a nawet utrzymania się ceny instrumentu bazowego w pewnym przedziale. Służą do tego zróżnicowane strategie opcyjne angażujące krótkie i długie pozycje na opcjach CALL i PUT.
Do czego służą derywaty? Dlaczego warto w nie inwestować?
Pierwotnie derywaty służyły do zabezpieczenia się przed znacznymi wahaniami cen walut i surowców. Przykładowo, piekarz mógłby przy pomocy kontraktu typu forward „zamrozić” sobie cenę mąki na dzisiejszym poziomie nawet na kilka lat do przodu. Jeśli importowałby on mąkę z zagranicy, przy pomocy transakcji swap mógłby także zmniejszyć ryzyko walutowe.
Dziś instrumenty pochodne są wykorzystywane nie tylko jako forma zabezpieczenia lub zarządzania ryzykiem, ale także narzędzie spekulacji, w szczególności przy wykorzystaniu dźwigni finansowej. Derywaty umożliwiają bowiem osiągnięcie zysku nie tylko ze wzrostów, ale i spadków ceny lub jej utrzymania się na określonym poziomie. Innym zastosowaniem jest arbitraż, czyli wykorzystywanie różnicy ceny danego dobra na różnych rynkach, a także chęć uzyskania dostępu do rynków zagranicznych bez konieczności fizycznego nabycia instrumentów bazowych i związanych z tym trudności organizacyjnych oraz prawnych.
Spodobał Ci się ten artykuł? Uważasz go za przydatny? Postaw kawę dla naszej redakcji i wesprzyj dalszy rozwój serwisu!
Informacje zamieszczane w serwisie Bespace.pl są prywatnymi opiniami autorów i nie stanowią rekomendacji inwestycyjnych w rozumieniu Rozporządzenia Ministra Finansów z dnia 19 października 2005 roku w sprawie informacji stanowiących rekomendacje dotyczące instrumentów finansowych, ich emitentów lub wystawców (Dz. U. z 2005 roku, Nr 206, poz. 1715). Wszelkie decyzje inwestycyjne Czytelnik podejmuje na własne ryzyko i odpowiedzialność. Wydawca serwisu nie ponosi odpowiedzialności za treść reklam umieszczanych w serwisie.
Kontrakty CFD są złożonymi instrumentami i wiążą się z dużym ryzykiem szybkiej utraty środków pieniężnych z powodu dźwigni finansowej. 79% rachunków inwestorów detalicznych odnotowuje straty pieniężne w wyniku handlu kontraktami CFD u niniejszego dostawcy CFD. Zastanów się, czy rozumiesz, jak działają kontrakty CFD i czy możesz pozwolić sobie na wysokie ryzyko utraty pieniędzy.
