W tym artykule pokrótce opiszemy pokrótce podatki funkcjonujące w Polsce. Znajdziesz tu również podstawowe informacje o podatkach, ich funkcjach i rodzajach, a także o składkach i dniu wolności podatkowej. Jakie podatki płacimy w Polsce?
Czym są podatki i dlaczego je płacimy?
Podatki to świadczenia na rzecz państwa, które musimy obowiązkowo zapłacić wykonując określone czynności, na przykład osiągając dochód, robiąc zakupy, przyjmując spadek czy kupując mieszkanie. Podatki stanowią główne źródło dochodów państwa oraz umożliwiają finansowanie jego działalności. Dzięki podatkom państwo ma możliwość m.in. opłacania szkół i szpitali, budowy dróg, wspierania najuboższych, utrzymania wojska.
Funkcje podatków
Wyróżniamy trzy funkcje podatków:
- funkcja fiskalna
- funkcja redystrybucyjna
- funkcja stymulacyjna
Najbardziej podstawową z nich jest funkcja fiskalna – z płaconych przez nas podatków pokrywane są wydatki państwowe, czyli między innymi budowa i utrzymanie infrastruktury, edukacja, obronność. Funkcja redystrybucyjna przypomina działalność Janosika. Zebrane w podatkach pieniądze są przekazywane osobom i podmiotom potrzebującym wsparcia finansowego. I wreszcie funkcja stymulacyjna umożliwia zachęcanie (poprzez obniżkę podatków) lub zniechęcanie (poprzez ich podwyżkę) do określonych działań. Przykładowo, akcyza na napoje alkoholowe ma zniechęcać do ich nadmiernego spożywania, a ulga IP Box zachęcać do podejmowania działalności innowacyjnej.
Rodzaje podatków. Jakie podatki płacimy w Polsce?
Płacone przez nas podatki można podzielić na dwie grupy:
- podatki bezpośrednie
- podatki pośrednie
Podatki bezpośrednie są płacone do urzędu skarbowego przez podatnika, czyli podmiot zobowiązany do zapłaty podatku. Typowym przykładem takich podatków są podatki dochodowe, w tym PIT i CIT. Ciężar podatków bezpośrednich ponosi zawsze ten podmiot, na który nałożono obowiązek podatkowy.
W przypadku podatków pośrednich istnieje możliwość przerzucenia podatku na inny podmiot niż ten, na który ustawodawca nałożył obowiązek podatkowy. Rzeczywisty podatnik nie jest tu tożsamy z osobą ponoszącą jego ekonomiczny ciężar podatku. Przykładem takiego podatku jest VAT, którego podatnikami są podmioty prowadzące działalność gospodarczą i zarejestrowane jako podatnicy, ale ze względu na możliwość jego odliczania ciężar tego podatku ponosi ostateczny nabywca – konsument.
Co może być zaskakujące, podatki pośrednie przewyższają znacznie bardziej liczne podatki bezpośrednie w przychodach budżetu państwa.
Podatki bezpośrednie
Do podatków bezpośrednich należy m.in. podatek od zysków osób fizycznych (PIT), podatek od zysków osób prawnych (CIT), podatek od spadków i darowizn, podatek od czynności cywilno-prawnych (PCC) i kilka innych, nieco mniej znanych podatków.
Podatek dochodowy od osób fizycznych (PIT)
Prawdopodobnie najlepiej znany podatek bezpośredni. Podatnikami są osoby fizyczne, a opodatkowaniu podlegają dochody (rozumiane nadwyżka sumy przychodów nad kosztami ich uzyskania), a w niektórych przypadkach także przychody, uzyskane między innymi w ramach stosunku pracy, działalności wykonywanej osobiście (w tym na umowie zlecenie lub umowie o dzieło), działalności gospodarczej, najmu, a także z kapitałów pieniężnych (podatek od zysków kapitałowych) i innych źródeł.
Stawka podatku na zasadach ogólnych wynosi obecnie:
- 0% do 30 tys. zł (tzw. kwota wolna)
- 12% od 30 do 120 tys. zł (I próg podatkowy)
- 32% od nadwyżki ponad 120 tys. zł (II próg podatkowy)
Przedsiębiorcy mają możliwość wyboru alternatywnych form opodatkowania, w tym:
- 19% podatku liniowego – nie ma tu kwoty wolnej, ale też progów podatkowych
- ryczałtu – opodatkowaniu jedną ze stawek podlega przychód
Zyski kapitałowe opodatkowane są liniowo stawką 19%. Przychody z najmu prywatnego: 8,5% do kwoty 100 000 zł oraz 12,5% od nadwyżki ponad tę kwotę.
Dowiedz się więcej: stawki ryczałtu w 2024 r.
Podatek dochodowy od osób prawnych (CIT)
Ten podatek przypomina opisany wyżej PIT, ale opodatkowaniu podlegają dochody osób prawnych, w tym spółek z ograniczoną odpowiedzialnością i spółek akcyjnych. Zobowiązane do płacenia CIT są także niektóre podmioty niebędące osobami prawnymi, w tym spółki komandytowe i komandytowo-akcyjne.
Stawka podatku CIT wynosi 19% lub 9% w przypadku małych podatników po spełnieniu pewnych warunków.
Dowiedz się więcej: czym jest osobowość prawna?
Podatek od spadków i darowizn
Opodatkowaniem tym podatkiem podlega nabycie własności rzeczy lub praw majątkowych w wyniku między innymi dziedziczenia lub darowizny. Istnieją zróżnicowane stawki podatkowe (3%, 7%, 12%) i kwoty wolne zależne od grupy podatkowej ustalanej na podstawie stopnia pokrewieństwa. Im pokrewieństwo jest bliższe tym mniejsze jest obciążenie podatkowe. Spadki i darowizny w najbliższej rodzinie są całkowicie zwolnione z podatku.
Dowiedz się więcej: kwoty wolne i grupy podatkowe w podatku od spadków i darowizn
Podatek od czynności cywilno-prawnych (PCC)
Z tym podatkiem mogłeś lub mogłaś spotkać się przy okazji m.in. kupna samochodu. Opodatkowaniu podlegają czynności cywilno-prawne, takie jak umowy sprzedaży, zamiany, darowizny, pożyczki, ustanowienie hipoteki, umowy spółki. Stawki podatku wahają się od 0,5% do 2%, a ponadto istnieje wiele zwolnień i podstaw opodatkowania zależnych od danej czynności.
Podatek od niektórych instytucji finansowych
Nazywany potocznie podatkiem bankowym obciążający aktywa niektórych instytucji finansowych, w tym banków, instytucji kredytowych i pożyczkowych, zakładów ubezpieczeń i reasekuracji. Stawka podatku wynosi 0,0366% podstawy opodatkowania miesięcznie, która ustalana jest od nadwyżki sumy wartości aktywów podatnika ponad:
- 4 mld zł – dla banków, instytucji kredytowych i spółdzielczych kas oszczędnościowo-kredytowych
- 2 mld zł – dla zakładów ubezpieczeń i reasekuracji
- 200 mln zł – dla instytucji pożyczkowych.
Podatek rolny
Ten podatek płacony jest przez właścicieli lub użytkowników wieczystych gruntów sklasyfikowanych jako użytki rolne. Podstawę opodatkowania stanowi liczba hektarów przeliczeniowych ustalana na podstawie powierzchni, rodzajów i klas użytków rolnych wynikających z ewidencji gruntów i budynków oraz zaliczenia do konkretnego okręgu podatkowego. Dla pozostałych gruntów – liczba hektarów wynikająca z ewidencji gruntów i budynków.
Stawki podatku rolnego wynoszą obecnie:
- do 185,125 zł za 1 hektar przeliczeniowy gruntów gospodarstw rolnych
- do 370,25 zł za 1 hektar pozostałych gruntów
Podatek leśny
Podatek ten przypomina opisany wyżej podatek rolny, z tym że podstawę opodatkowania stanowi powierzchnia lasu, wyrażona w hektarach, wynikająca z ewidencji gruntów i budynków.
Stawki podatku leśnego wynoszą obecnie:
- od 1 ha – równowartość pieniężna 0,220 m3 drewna obliczona według średniej ceny sprzedaży drewna uzyskanej przez nadleśnictwa za pierwsze trzy kwartały roku poprzedzającego rok podatkowy,
- dla lasów wchodzących w skład rezerwatów przyrody i parków narodowych – 50% stawki określonej wyżej
Zwolnione z podatku są m.in. lasy z drzewostanem w wieku do 40 lat, lasy wpisane indywidualnie do rejestru zabytków, użytki ekologiczne, uczelnie, instytuty badawcze.
Podatek od nieruchomości
Przedmiotem opodatkowania tym podatkiem są grunty, nieruchomości i ich części, budowle (czyli obiekty, które nie są budynkami) lub ich części związane z prowadzeniem działalności gospodarczej. Obowiązek płacenia podatku od nieruchomości ciąży na osobach będących właścicielami, posiadaczami samoistnymi, użytkownikami wieczystymi.
Stawki podatku ustalane są przez gminy, nie mogą jednak przekraczać maksymalnych stawek określonych co roku przez Ministerstwo Finansów. Co do zasady podatek jest naliczany od metra kwadratowego nieruchomości. Wyjątek stanowią budowle (obiekty nie będące budynkami), w przypadku których stawka wynosi 2% wartości nieruchomości.
Istnieje wiele zwolnień od podatku od nieruchomości. Nie podlegają mu między innymi budynki gospodarcze lub ich części służące działalności leśnej lub rybackiej, nieruchomości lub ich części zajęte na prowadzenie nieodpłatnej statutowej działalności pożytku publicznego przez organizacje pożytku publicznego, publiczne i niepubliczne jednostki organizacyjne objęte systemem oświaty oraz prowadzące je organy, w zakresie nieruchomości zajętych na działalność oświatową, przedsiębiorcy o statusie centrum badawczo-rozwojowego.
Podatek tonażowy
Podatek tonażowy jest podatkiem alternatywnym wobec podatku dochodowego od osób prawnych oraz fizycznych. Jego wybór zamiast podatku dochodowego jest dobrowolny.
Opodatkowaniu tym podatkiem podlegają przedsiębiorcy żeglugowi, którzy świadczą usługi w żegludze międzynarodowej, z wykorzystaniem statków o pojemności brutto powyżej 100 GT każdy w zakresie przewozu ładunku lub pasażerów i ratownictwa pełnomorskiego. Opodatkowaniu podlegać może również działalność armatorów w zakresie między innymi dzierżawy i użytkowania kontenerów, prowadzenia działalności załadunkowej, rozładunkowej i naprawczej, prowadzenia terminali pasażerskich, sprzedaży towarów lub usług na pokładzie statku pasażerskiego i pasażersko-towarowego w celu ich wykorzystania na pokładzie statku.
Podstawę opodatkowania podatkiem tonażowym stanowi dochód przedsiębiorcy odpowiadający iloczynowi dobowej stawki (ryczałtowej i uzależnionej od pojemności netto statku) oraz okresu eksploatacji w danym miesiącu wszystkich statków przedsiębiorcy, z których dochód opodatkowany jest podatkiem tonażowym. Stawka podatku wynosi 19% podstawy opodatkowania.
Podatek tonażowy jest podatkiem o najmniejszym udziale w budżecie. Obecnie korzysta z niego jeden podatnik. W latach 2018-2022 wpływy z tytułu tego podatku wynosiły odpowiednio: 0,3 tys. zł, 24 tys. zł, -23,4 tys. zł, 0,3 tys. zł, -0,2 tys. zł. Wartości ujemne stanowią wynikają z dokonanej korekty, a w konsekwencji zwrotu nadpłaconego podatku.
Podatek od wydobycia niektórych kopalin
Tym podatkiem opodatkowane jest prowadzenie działalności w zakresie wydobycia miedzi, srebra, ropy naftowej i gazu ziemnego. Podatek jest naliczany od ilości miedzi oraz srebra zawartej w wyprodukowanym koncentracie lub ilości miedzi oraz srebra zawarta w urobku rudy miedzi. Stawki naliczane są na podstawie średniej arytmetycznej dziennych notowań poszczególnych surowców giełdzie.
Zryczałtowany podatek od wartości sprzedanej produkcji (tzw. podatek od produkcji okrętowej)
Podstawę opodatkowania zryczałtowanym podatkiem od wartości sprzedanej produkcji, znanym też jako podatek od produkcji okręgowej, stanowi przychód należny ze sprzedaży statku lub jego przebudowy. Stawka podatku wynosi 1% podstawy opodatkowania.
Podobnie jak w przypadku podatku tonażowego, wybór tej formy opodatkowania jest dobrowolny, a opodatkowane nim przychody nie podlegają opodatkowaniu podatkiem dochodowym.
Podatki pośrednie. Jakie podatki płacimy w Polsce?
Podatków pośrednich jest znacznie mniej niż bezpośrednich, ale to właśnie one odpowiadają za największą część przychodów budżetowych Polski. Są to podatek VAT, podatek akcyzowy i podatek od gier.
Podatek od towarów i usług (VAT)
Podatek VAT przynosi budżetowi najwyższe dochody ze wszystkich istniejących podatków. Podatek od wartości dodanej, bo tak też bywa nazywany, pobierany jest na każdym kolejnym etapie obrotu towarami lub usługami. Podatnikami VAT są przedsiębiorcy, za wyjątkiem tych korzystających ze zwolnienia podmiotowego.
W uproszczeniu, podatnicy naliczają podatek od sprzedanych towarów i usług (dodają go do ceny netto), ale także odliczają od kupionych towarów i usług. Umożliwia to obniżenie podatku należnego o podatek naliczony. Podatek VAT jest dla przedsiębiorców – podatników niejako przezroczysty i przerzucany z podatnika na podatnika niczym gorący kartofel tak długo, aż trafi na podmiot, który nie będzie mógł go odliczyć – konsumenta. To właśnie konsument ponosi rzeczywisty ciężar tego podatku.
Podstawowa stawka podatku od VAT w Polsce wynosi 23%, natomiast obniżone wynoszą 8%, 5% i 0%. W niektórych sytuacjach stosowane są również stawki 7% i 4%
Podatek akcyzowy
Podatkiem akcyzowym, zwanym też akcyzą, obłożone są niektóre wyroby, w tym w szczególności wyroby energetyczne, energia elektryczna, samochody, napoje alkoholowe oraz wyroby tytoniowe. Podatek pobierany jest na etapie produkcji lub importu towarów akcyzowych, a następnie przenoszony na konsumentów końcowych w cenie sprzedaży. Stawki podatku akcyzowego są określone w ustawie o podatku akcyzowym i mogą być wyrażone w kwocie stałej lub procentowej od wartości towaru.
Podatek od gier
Podatek od gier to rodzaj podatku, którego podatnikami są podmioty prowadzące działalność w zakresie gier hazardowych, takich jak gry losowe, zakłady wzajemne, gry w karty i gry na automatach. Podstawa opodatkowania podatkiem od gier zależy od rodzaju gry i co do zasady stanowi różnicę między sumą wpłat a sumą wygranych lub wartością nominalną losów, kartonów lub stawek. Stawki podatku od gier wahają się od 2,5% do nawet 50% w zależności od rodzaju gry.
Należy pamiętać, że przy niektórych wygranych powyżej 2280 zł konieczne jest rozliczenie i odprowadzenie podatku dochodowego w wysokości 10%.
A składki ZUS?
Składki społeczne ZUS i składka zdrowotna wbrew dosyć powszechnej opinii nie stanowią formy podatku. Są to ubezpieczenia będące jednym z elementów polityki socjalnej państwa, a ich celem jest zapewnienie bezpieczeństwa socjalnego w razie niemożliwości utrzymania się z własnej pracy z powodu choroby, kalectwa, ciąży, starości.
Do ubezpieczeń społecznych należą:
- ubezpieczenie emerytalne
- ubezpieczenie rentowe
- ubezpieczenie chorobowe
- ubezpieczenie wypadkowe
Ubezpieczenie zdrowotne nie należy do ubezpieczeń społecznych. Choć pobieraniem składek zajmuje się ZUS, są one przekazywane do Narodowego Funduszu Zdrowia.
Parapodatki
Oprócz właściwych podatków, składek na ubezpieczenia społeczne i ubezpieczenie zdrowotne w Polsce istnieje wiele przeróżnych opłat, składek, danin. Pod względem formy i celów poboru zbliżona do podatków, ale noszą inne nazwy, prawdopodobnie ze względów politycznych.
Do parapodatków należą między innymi:
- opłaty abonamentowe za telewizor lub radioodbiornik
- opłata za pobór wód podziemnych oraz powierzchniowych
- opłata nadawców VOD na rzecz Polskiego Instytutu Sztuki Filmowej (tzw. podatek od Netflixa)
- opłata cukrowa (zwana też podatkiem cukrowym)
- opłata mocowa
- danina solidarnościowa (dodatkowy, trzeci próg podatkowy podatku PIT)
Według niektórych interpretacji podatkiem po zmianach wprowadzonych w ramach tzw. Polskiego Ładu stała się również składka zdrowotna, której części nie można już odliczyć od naliczonego podatku.
Dzień wolności podatkowej
Koncepcja Dnia Wolności Podatkowej została stworzona przez Dallasa Hostetlera. To teoretyczny dzień, w którym łączny dochód od początku roku zrównuje się ze zobowiązaniami podatkowymi na ten rok. Ma to oznaczać dzień roku, od kiedy obywatele symbolicznie kończą „spłacać dług podatkowy” względem państwa i zaczynają pracować na siebie. W Polsce Dzień Wolności Podatkowej wyliczany jest przez Centrum im. Adama Smitha
W 2023 roku Dzień Wolności Podatkowej przypadł 21 czerwca.
Spodobał Ci się ten artykuł? Uważasz go za przydatny? Postaw kawę dla naszej redakcji i wesprzyj dalszy rozwój serwisu!