Choć pojęcie wolnego zawodu wydaje się być intuicyjnie zrozumiałe, polskie prawo nie doczekało się wciąż ich jednoznacznej definicji. Powszechnie uważa się, że są to zawody wykonywane na własny rachunek, wymagające specjalistycznej wiedzy i ponoszenia pełnej odpowiedzialności za swoje działania. Czym są wolne zawody? Wolne zawody w Polsce 2024.
Jedną z prawnych definicji wolnego zawodu znajdziemy w Ustawie o zryczałtowanym podatku dochodowym od niektórych przychodów osiąganych przez osoby fizyczne. Zgodnie z ustawą za wolny zawód uznaje się pozarolniczą działalność gospodarczą wykonywaną osobiście bez zatrudnienia na podstawie umowy o pracę, umowy zlecenie, umowy o dzieło lub innej umowy o podobnym charakterze.
Są to więc zawody wykonywane na własny rachunek w formie samozatrudnienia bez stałego stosunku podporządkowania wobec innego podmiotu gospodarczego. Przedstawiciel wolnego zawodu zdobywa zlecenia i świadczy usługi wymagające specjalistycznej wiedzy w określonej dziedzinie. Może prowadzić działalność na rynku jako jednoosobowa działalność gospodarcza (JDG) lub spółka – w tym spółka partnerska, w której partnerami mogą być wyłącznie przedstawiciele wolnych zawodów.
Nie oznacza to jednak, że wszyscy przedstawiciele wolnych zawodów rzeczywiście prowadzą wyłącznie na własny rachunek, ani tym bardziej że istnieją przepisy zabraniające zatrudnienia lub nawiązywania współpracy na podstawie umowy o dzieło lub umowy cywilno-prawnej z osobą wykonującą wolny zawód. Przykładowo, adwokat może być zatrudniony w kancelarii prawnej, a lekarz – w placówce ochrony zdrowia.
Skąd wywodzą się wolne zawody?
Uważa się, że wolne zawody wywodzą się ze starożytnej koncepcji sztuk wyzwolonych (łac. artes liberales), do których należały m.in. arytmetyka, gramatyka, retoryka, astronomia, muzyka. Wolne zawody ukształtowały się we wczesnej nowożytności wraz z powstawaniem zawodów spoza średniowiecznej struktury stanowej. Tradycyjnie zaliczano do nich lekarzy, prawników, nauczycieli akademickich. Definicja i lista wolnych może różnić się w zależności od kraju, podlega także zmianom w czasie. Pojęcie to pojawiło się m.in. w Konstytucji kwietniowej z 1935 r., która dla przedstawicieli wolnych zawodów ustanawiała samorząd gospodarczy.
Wolne zawody w Polsce 2024
Dla ustalenia listy wolnych zawodów w Polsce posłużymy się ponownie Ustawą o zryczałtowanym podatku dochodowym od niektórych przychodów osiąganych przez osoby fizyczne, która wśród istniejących aktów prawnych w sposób najbardziej szczegółowy definiuje wolne zawody.
Zgodnie z ustawą, do wolnych zawodów zalicza się działalność wykonywaną osobiście przez:
- tłumaczy,
- adwokatów,
- notariuszy,
- radców prawnych,
- biegłych rewidentów,
- księgowych,
- agentów ubezpieczeniowych,
- agentów oferujących ubezpieczenia uzupełniające,
- brokerów reasekuracyjnych,
- brokerów ubezpieczeniowych,
- doradców podatkowych,
- doradców restrukturyzacyjnych,
- maklerów papierów wartościowych,
- doradców inwestycyjnych,
- agentów firm inwestycyjnych,
- rzeczników patentowych.
Tradycyjnie do wolnych zawodów zalicza się także:
- lekarzy,
- dentystów,
- lekarzy weterynarii,
- pielęgniarki,
- psychologów,
- fizjoterapeutów,
- architektów,
- nauczycieli (korepetytorów).
Te zawody nie znajdują się jednak w obecnej definicji wolnego zawodu zgodnie z Ustawą o zryczałtowanym podatku dochodowym.
Opodatkowanie wolnych zawodów
Przedstawiciele wolnych zawodów prowadzący jednoosobową działalność gospodarczą mogą korzystać z trzech form opodatkowania:
- zasad ogólnych 12 / 32% (tzw. skala podatkowa),
- stawki liniowej 19%,
- ryczałtu od przychodów ewidencjonowanych.
Stawka ryczałtu od przychodów ewidencjonowanych z tytułu wykonywania wolnego zawodu
wynosi co do zasady 17%, przy czym w niektórych przypadkach możliwe jest zastosowanie stawki 15% w razie zatrudniania pracowników.
Wolne zawody a spółka partnerska
Wyłącznie przedstawiciele wolnych zawodów są uprawnieni do utworzenia i prowadzenia spółki partnerskiej, czyli szczególnego rodzaju spółki osobowej. Mówi o tym art. 87 ust. 1 Kodeksu spółek handlowych (KSH).
Partnerami w spółce mogą być wyłącznie osoby fizyczne, uprawnione do wykonywania wolnych zawodów, określonych w art. 88 wymogi w zakresie uprawnień zawodowych partnerów w spółce lub w odrębnej ustawie.
art. 87 ust. 1 KSH
Co ciekawe, Kodeks spółek handlowych podaje nieco inną listę wolnych zawodów niż Ustawa o zryczałtowanym podatku dochodowym.
Partnerami w spółce mogą być osoby uprawnione do wykonywania następujących zawodów: adwokata, aptekarza, architekta, fizjoterapeuty, inżyniera budownictwa, biegłego rewidenta, brokera ubezpieczeniowego, diagnosty laboratoryjnego, doradcy podatkowego, maklera papierów wartościowych, doradcy inwestycyjnego, księgowego, lekarza, lekarza dentysty, lekarza weterynarii, notariusza, pielęgniarki, położnej, radcy prawnego, rzecznika patentowego, rzeczoznawcy majątkowego i tłumacza przysięgłego.
art. 88 KSH
